Een nieuwe politische Heimat

    Nog even en die ewige Kanzlerin streeft haar pas overleden politieke wegbereider Helmut Kohl voorbij als langstzittende kanselier. Wellicht gaat Merkel haar vierde kabinet, net als haar tweede, vormen met de liberalen (FDP) of ze kiest opnieuw voor de sociaaldemocraten (SPD), haar eerste en huidige coalitiepartner. Andere smaken zijn er niet. Even ontstond er reuring in de Duitse politiek toen Sigmar Gabriel (SPD) afgelopen januari zijn functie als partijvoorzitter aan Martin Schulz overdroeg. Schulz, die door zijn partijkameraden uitgelaten onthaald werd als de geniale nieuwkomer in de landelijke politiek, sprak grote woorden over de kleine man die vergeten dreigde te worden, maar voor wie hij beloofde te vechten. Over de concrete invulling van dit gevecht tast men tot op de dag van vandaag in het duister en zo bleek het ‘Schulz-effect’ gauw uitgewerkt. En, laten we eerlijk zijn, iemand die sinds 1974 lid is van de SPD en vijf jaar voorzitter van het Europees Parlement was, kunnen we niet een new kid on the block noemen.
    Voor wie zijn vertrouwen in de dralende SPD verloren heeft, bleven tot voor kort dus slechts de dogmatische Linke of de in een identiteitscrisis verkerende Grüne over. Maar er is hoop: een nieuwe partij maakt zich op. Eentje die spreekt over verandering, verbeeldingskracht en medezeggenschap, eentje die wil bewegen.

Het is november 2016 als een groepje mensen bijeenkomt in Berlijn. Wie vluchtig kijkt, denkt: een typisch clubje hipsters uit Prenzlauer Berg. En inderdaad, de meesten van hen zijn jong (dertigers) en succesvol als journalist, consultant bij een NGO, oprichter van een startup, schrijver, wetenschapper of kunstenaar. De meesten van hen zijn opgegroeid in welvaart, met het idee dat de grote politieke verhalen tot het verleden behoren en succes de graadmeter is van geluk. Een groepje, kortom, dat vaak verweten wordt zich slechts oppervlakkig voor het Weltgeschehen te interesseren. Maar wie vluchtig kijkt, heeft het dikwijls bij het verkeerde eind.

De directe aanleiding van deze bijeenkomst is de overwinning van Donald Trump. Maar
daarvoor al schuurt er iets, steeds vaker dringt zich een gevoel van machteloosheid op. Het kan toch niet zo zijn dat de toekomst vormgegeven wordt door partijen als het Front National en de Alternative für Deutschland, die de klok het liefste terug willen draaien? En waarom accepteren we dat multinationals in ondoorzichtige processen bepalen hoe onze wereld eruitziet? Welke politicus komt er nu eens met aansprekende plannen voor de grote uitdagingen van de komende jaren, globalisering, digitalisatie en klimaatverandering, zonder daar angst als machtsmiddel bij in te zetten?

Wat dit groepje mensen bindt is niet alleen verontwaardiging en onrust, het is de afwezigheid van een politische Heimat. Ze voelen zich stuk voor stuk niet vertegenwoordigd door de gevestigde partijen en realiseren zich tegelijkertijd: wie echt iets wil veranderen, kan niet om de politiek heen. Ze besluiten te onderzoeken of er meer mensen zijn zoals zij en starten een petitie op de populaire website change.org. Als ze 100.000 handtekeningen ophalen, beginnen ze een politieke partij. Dit doel is binnen een mum van tijd behaald en in april 2017 is de oprichting van Demokratie in Bewegung een feit.

Inmiddels is het juni 2017 en zit ik tegenover Pierrot Raschdorff (1981, zie foto), lid van het eerste uur en persvoorlichter van de nieuwe partij. Hij werd direct gegrepen door de energie van de groep. ‘Het enthousiasme en engagement van de anderen werkten aanstekelijk. We zijn allemaal nieuwkomers in de politiek, maar we delen die wil tot vernieuwing.’

Is het dan allemaal zo verschrikkelijk? ‘Nee, ik zou zeker niet willen beweren dat het ons slecht gaat. Maar veel politici negeren grote problemen of versluieren ze. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de werkeloosheidscijfers, dan krijg je een vertekend beeld van de werkelijkheid, omdat mensen met een mini-job niet meegerekend worden, terwijl zij niet van hun salaris kunnen rondkomen. De Duitse politiek ontkent de groeiende kloof tussen arm en rijk. Daarnaast gaat het ons om nieuwe, frisse ideeën, om mogelijkheden. Wij hebben nog geen tot in de puntjes uitgewerkt plan hoe we het belastingstelsel moeten hervormen, maar we hebben wel een visie van onze samenleving over dertig jaar: een open, duurzame en rechtvaardige democratie.’

De democratie is aan vernieuwing toe, menen de oprichters van Demokratie in Bewegung (DiB). ‘Mensen slepen zichzelf een keer in de vier jaar naar een stemhokje en zetten een kruisje bij een naam. Ze verwachten bijna niet meer dat er daadwerkelijk iets verandert. Wij willen leven in een democratie die op de 21e eeuw toegesneden is. Dat is wat ons onderscheidt van andere partijen, wij willen mensen deel laten nemen aan onze ideeën en die met hen verdiepen. We moeten onszelf de vraag stellen: hoe kan politiek eruitzien?’

Om de democratie nieuw leven in te blazen, heeft de partij het Initiativprinzip ontwikkeld. Op de (online) ‘Marktplatz der Ideeen’ kan iedereen een voorstel doen. Je hoeft hiervoor geen lid te zijn, je moet alleen je naam en e-mailadres invullen en je bent dan een zogenoemde Beweger(in). Steunen twee andere mensen je voorstel, dan wordt het een initiatief. Over dit initiatief wordt door de partijleden gediscussieerd en uiteindelijk gestemd. Krijgt het een merendeel van de stemmen, dan wordt het onderdeel van het partijprogramma. Ook als nietlid kun je dus directe invloed uitoefenen op het programma van DiB.

In de Duitse media doemen direct reminiscenties op aan de Piratenpartei, die ten onder ging aan de chaos waar dit soort inspraak toe kan leiden.
    ‘Natuurlijk is het spannend hoe zoiets zich ontwikkelt,’ zegt Raschdorff. ‘En er zijn altijd mensen die het internet alleen maar gebruiken om hun gal te spuwen. Maar als je een voorstel in wilt dienen, moet je er iets voor doen. Je moet anderen overtuigen, je moet het probleem helder beschrijven en aansprekende oplossingen aandragen. De meeste mensen hebben snel door dat ze niet alleen maar over particuliere ergernissen kunnen zeuren als ze echt iets willen bereiken.’

Bovendien heeft DiB een Ethik-Kodex opgesteld waarbinnen vier groepen van kernwaarden leidend zijn: democratie en transparantie, diversiteit en openheid, sociale en economische rechtvaardigheid en duurzaamheid. Over een initiatief dat tegen deze waarden ingaat, wordt niet gediscussieerd, dat wordt zonder pardon afgewezen. Daarnaast legt de partij een drempel op voor wie lid wil worden. Je kunt niet zomaar een formuliertje invullen en tien euro overmaken. Wie het lidmaatschap nastreeft, moet solliciteren. ‘Deze procedure is tijdrovend, maar we willen een zo professioneel mogelijk partijapparaat dat zich geloofwaardig inzet voor onze ideeën.’

Voor de selectie van nieuwe leden werkt DiB met een vrouwen- en diversiteitsquotum. De huidige Bondsdag is te oud, te wit en te man. ‘We hebben een te homogeen beeld van de Duitse elite en dat zou niet zo hoeven zijn,’ zegt Raschdorff. ‘Het begint ermee dat we zelf laten zien: wij zijn er allemaal.’ Daarnaast is er vastgelegd dat ieder lid maximaal twee termijnen mag regeren en er geen donaties worden aangenomen van het bedrijfsleven. Lobbyisme is een van de verschijnselen waarmee DiB de strijd aangebonden heeft.

Overigens is Demokratie in Bewegung geen protestpartij. Raschdorff benadrukt de wil om samen te werken met maatschappelijke organisaties, wetenschappers en uiteraard ook met andere politieke partijen. DiB wil tegenwicht bieden aan de verscheurende kracht van nationalisme en populisme. Democratie spreekt niet vanzelf, ze moet verdedigd worden. Of dat bij deze Bondsdagverkiezingen al lukt, is de vraag, omdat iedere nieuwe partij wettelijk verplicht is per deelstaat tweeduizend handtekeningen te verzamelen en het Duitse systeem een kiesdrempel kent.
    Mocht het nu niet lukken, dan richt DiB zich op deelstaatverkiezingen in Duitsland en op de Europese Parlementsverkiezingen in 2019. ‘En bovendien,’ zegt Raschdorff, ‘kun je je ook buiten het parlement in het debat mengen.’

Het is geen generatiekwestie, denkt hij. ‘Het gaat ook niet om leeftijd, het gaat om mensen die wat “unverbrauchter” zijn en die een frisse blik kunnen werpen op het systeem en nieuwe energie meebrengen. Ja, we zijn idealistisch en voor gevestigde politici en de media zal het makkelijk zijn onze ideeën te bagatelliseren of als naïef weg te zetten. Het is niet moeilijk om ons aan te vallen, als je daar zin hebt.’

Dat is zeker waar, de Realpolitiker zal staan te trappelen de plannen als prachtig, en, jammer maar helaas, onbetaalbaar / onrealistisch / onverantwoordelijk af te doen. Laat die politicus zich nog eens achter de oren krabben, want de groep mensen die verandering verlangt groeit gestaag, dat bewijst het succes van Macron, van Corbyn en van Klaver. Klimaatverandering is real. Net als de toenemende ongelijkheid tussen arm en rijk, de verstrekkende macht van een paar (internet)bedrijven en de afbraak van de verzorgingsstaat.
En dus moeten we ons bewegen.

‘Es ist ein irrer Plan,’ staat er op de site van Demokratie in Bewegung, ‘aber es sind dann auch irre Zeiten.’

Foto: Pierrot Raschdorff, persvoorlichter DiB. Copyright: Alexander Mertsch

Karolien Berkvens (1986) woont en werkt in Berlijn. In 2015 verscheen bij Lebowski haar lovend ontvangen debuutroman Het uur van Zimmerman. Op dit moment schrijft ze aan haar tweede roman, gesitueerd in het Duitsland van 1989 en 2016.

Regelmatig bericht Karolien vanuit de Duitse metropool met korte verhalen, artikelen over Duitse literatuur en interviews met Duitstalige schrijvers.