Was Karolien Berkvens zu sagen hat (3)

‘Er is hier weer een grote demonstratie aan de gang, dus als ik plotseling wegval, dan weet je hoe dat komt. Het is een bizarre situatie, es ist jenseits von Gut und Böse en ik kan je ook niet vertellen wat er precies gebeurt. Iedereen heeft een andere mening en helaas spreek ik geen Turks, waardoor het moeilijk is om zelf de juiste informatie te achterhalen. Wat ik wel weet, is dat we in Duitsland niets snappen van Turkije.’  

Ik spreek Olga Grjasnowa op een zondagmiddag via Skype. Ze kreeg een beurs van de Kulturakademie Tarabya (verbonden aan de Duitse Ambassade) en woont sinds 1 juni in Istanbul. Grjasnowa werd in 1984 in Azerbeidzjan geboren en emigreerde op haar elfde naar Duitsland. De nacht van de militaire putsch deed haar denken aan de oorlog in de Kaukasus tijdens de jaren negentig. Ze pakte meteen een tas-voor-noodgevallen: het hoognodige voor haar eenjarige dochtertje, de reisdocumenten van haar en haar man, mobiele telefoons en opladers. Die tas heeft ze nog niet uitgepakt. Al lijkt het directe gevaar geweken, er heerst nog altijd angst. Bang komt Grjasnowa echter niet over. De laconieke toon, die haar schrijfstijl typeert, kleurt ook haar spreektrant. De internetverbinding houdt stand en we praten anderhalf uur over westerse waarden, homoseksualiteit en ‘de zogenaamde vluchtelingencrisis’.  

‘Toen Putin in 2013 de omstreden wet aannam, die “propaganda” van homoseksualiteit verbiedt, werd er in Duitsland met afgrijzen gereageerd. Ik merkte dat de Russische situatie in het Duitse debat misbruikt werd om Duitsland als een soort paradijs voor homoseksuelen voor te stellen, want “je mag blij zijn dat je hier en niet in Rusland woont”. Er werd min of meer tegen homo’s gezegd dat ze hun kop moesten houden en tevreden moesten zijn met hoe ze hier behandeld worden. Natuurlijk is het in Rusland totaal anders en veel moeilijker, maar dat maakt het Westen niet direct perfect, in het Westen ben je niet per definitie vrij, al wordt die vrijheid je wel beloofd.’ 

In haar roman De juridische schimmigheden van een huwelijk onderzoekt Grjasnowa aan de hand van drie personages de grenzen van deze (schijn)vrijheid. Leyla en Altay komen uit Azerbeidzjan, maar wonen in Berlijn. Zij is ballerina, hij is psychiater. Ze zijn allebei homoseksueel, maar trouwden om hun families gerust te stellen en de voordelen van een leven als heteroseksueel echtpaar te genieten. Dan ontmoeten ze Jonoun, een kunstenares uit New York, met wie Leyla een relatie krijgt en die de afspraken binnen het schijnhuwelijk op scherp zet.  

‘Ik ben geínteresseerd in schijn en waarheid, niet alleen binnen de westerse wereld. In de Kaukasus zijn normen en waarden te koop. Als je in Azerbeidzjan rijk en gay bent, is dat geen enkel probleem. Ben je arm en homoseksueel, dan is het een totaal ander verhaal. In West-Europa daarentegen gelooft men heilig in de onaantastbaarheid van Europese waarden, maar zodra die aangesproken worden, blijken ze heel broos. Dat zie je niet alleen als het over seksuele geaardheid gaat, je ziet het ook in het vluchtelingendebat. Alles wat ze me op school geleerd hebben, over de Holocaust, het asielrecht en menselijkheid, daar geloof ik niet meer in, dat blijken alleen maar mooie woorden te zijn. Ik was dit jaar bij het Ausländeramt in Berlijn, het was er vies en verstikkend, er waren nauwelijks stoelen en slechts twee wc’s – waarvan eentje een gat in de grond. Als dat de Duitse Willkommenskultur is…’ 

Als ik tegenwerp dat er in Nederland überhaupt geen sprake is van de politieke wil om wat dan ook te schaffen rondom de vluchtelingenproblematiek en zelfs een gemankeerde Willkommenskultur me beter lijkt dan helemaal geen, is Grjasnowa verbaasd.  

‘Mijn relatie tot Duitsland is ook veranderd door een ander voorval. Toen ik dit boek schreef, heb ik zelf geprobeerd in Duitsland te trouwen. Ik moest op een extra voorgesprek komen en bewijzen dat ik niet in Azerbeidzjan getrouwd was, dat lukte nog wel, maar mijn man is drie jaar geleden uit Syrië gevlucht en moest een verklaring van huwelijksbevoegdheid hebben uit Aleppo, waar IS-strijders de dienst uitmaken. Die verklaring moest via Damascus naar het Amtsgericht in Berlijn-Wedding worden gestuurd. Ik vroeg: “U wilt werkelijk een door kalief Al-Baghdadi geautoriseerde verklaring, de leider van een terroristische organisatie, die op dit moment door het Westen gebombardeerd wordt?” De beambte bleef herhalen dat ze het papiertje absoluut nodig hadden.’ Uiteindelijk zijn Grjasnowa en haar man in Denemarken getrouwd.  

Een roman hoeft wat haar betreft niet per se politiek te zijn, maar in De juridische schimmigheden van een huwelijk wordt de zoektocht van haar personages naar liefde en geluk op een natuurlijke manier verbonden aan haar observaties over vooroordelen, vrijheid en hypocrisie. In rap tempo beschrijft ze een wereld van uitersten waarin drie jonge mensen hun lichamen inzetten in een poging hun gevoelens via ballet, drugs en seks de baas te worden.  

Ze schetst geen optimistisch wereldbeeld en ook de toekomst ziet ze somber in. ‘Ik ben bevoorrecht. Een Duits paspoort verschaft je een plek aan de goede kant van de grens. Dat is een cynisch idee.’ Tegelijkertijd vormt die verontwaardiging een belangrijke motor voor haar werk. Olga Grjasnowa zal beslist niet moedeloos toekijken hoe de wereld ten onder gaat: haar derde roman is al bijna af.  ‘Schrijven biedt je de mogelijkheid zoveel levens te leven als je wilt. Als we geen schrijvers geworden waren, zouden ze ons waarschijnlijk allang wegens schizofrenie hebben opgesloten. Toch?’ 

Foto © Peter-Andreas Hassiepen

Olga Grjasnowa (Bakoe, 1984) groeide op in de Kaukasus en Duitsland. Ze studeerde aan het Literatuurinstituut in Leipzig. Haar debuutroman De Rus is iemand die van berken houdt werd bekroond met diverse literaire prijzen. De juridische schimmigheden van een huwelijk is haar tweede roman en verscheen bij De Bezige Bij, in een vertaling van Joëlle Feijen.

Deze derde editie van 'Was Karolien Berkvens zu sagen hat' verscheen reeds op Hebban.nl.