Pop en literatuur (44): Jefferson Airplane en Lewis Carroll

Alice in Wonderland (Of Alice’s Adventures in Wonderland, zoals de officiële titel luidt) is een wonderlijk boek. Mede dankzij Walt Disney maakt het verhaal (en op zijn minst een deel van de personages) deel uit van het collectieve bewustzijn. Wie kent niet de Mad Hatter of de Cheshire Cat? Er werd door talloze mensen op het verhaal gevarieerd en het zal u niet verbazen… ook de popmuziek deed hier volop aan mee.
 

Toch is het eigenlijk merkwaardig dat juist dit kinderboek zo populair werd. Want waar gaat het nu eigenlijk over? Alice zit zich te vervelen naast haar zus, als ze het Witte Konijn ziet. Uit nieuwsgierigheid volgt ze het beest en zonder enig nadenken stort ze zich een konijnenhol in, waar haar avonturen beginnen. Welk doel ze voor ogen heeft is vanaf de eerste bladzijde onduidelijk en ook het verloop van de avonturen die ze beleeft kent nauwelijks enige logica. Het einde is plots en de gebeurtenissen blijken slechts een droom te zijn geweest. Avonturen zonder een kop of een staart, zou je kunnen zeggen.
 

Toch spreek Wonderland tot de verbeelding. Het is een droomwereld, waarin absurde dingen gebeuren, die volgens andere wetten verlopen dan de wetten die in het dagelijks leven gelden. Merkwaardige personages met vreemde gewoontes of eigenschappen, woordspelingen en figuurlijke uitdrukkingen die letterlijk genomen worden wisselen elkaar in hoog tempo af. Wie het boek leest is vaak net zo verwonderd als Alice zelf.
 

 

In elk geval wordt de link met drugs nadrukkelijk gelegd in (misschien wel) het bekendste nummer dat gemaakt werd over het boek: ‘White Rabbit’ (1967) van Jefferson Airplane

 

De ontstaansgeschiedenis van het boek is een verhaal op zich. Lewis Carroll (pseudoniem van de wiskundige Charles Dodgson) ging op een dag mee uit roeien met de minderjarige dochtertjes van een bevriende collega. Onderweg vertelde hij een verhaal dat hij – naar het schijnt – ter plekke uit zijn duim zoog. Hij nam een van de meisjes met hij op pad was, Alice Liddell, als hoofdpersoon. Zij was het die hem later vroeg om het verhaal op schrift te stellen.
 

De exacte verhouding tussen Carroll en Alice is tot op de dag inzet van wilde speculaties. Was Carroll pedofiel? Of was zijn vriendschap met en fascinatie voor jonge kinderen niet seksueel van aard? Feit is dat hij graag foto’s maakte van schaars- of ongeklede kinderen en graag het gezelschap van minderjarigen opzocht.
 

En waar haalde Carroll zijn inspiratie vandaan? Zoog hij het verhaal inderdaad uit zijn duim tijdens een roeitochtje? Of is dat een geromantiseerde versie van de werkelijkheid? Putte hij uit zijn eigen dromen? Of gebruikte hij mogelijk hallucinogene drugs? Hoewel het laatste door kenners niet waarschijnlijk wordt geacht, is het een theorie die toch met enige regelmaat opduikt. In elk geval wordt de link met drugs nadrukkelijk gelegd in (misschien wel) het bekendste nummer dat gemaakt werd over het boek: ‘White Rabbit’ (1967) van Jefferson Airplane.

Het is niet zo eenvoudig te bepalen of het nummer van Jefferson Airplane nu oorzaak is of gevolg van de associatie van Alice in Wonderland en het vervolg, Through the Looking-Glass met drugs. Feit is dat de tekst van zangeres Grace Slick de avonturen van Alice presenteert als een soort LSD-trip. Het past bij het tijdperk waarin het nummer ontstond, de roerige jaren 60. Jefferson Airplane was een van de bands die acte de présence gaven op het Woodstockfestival.
 

In het boek verandert Alice in totaal twaalf keer van grootte. Mede hierdoor werd zelfs een psychische aandoening, het Alice-in-Wonderland-syndroom, naar haar vernoemd. Mensen die hieraan lijden ervaren de werkelijkheid beurtelings als groter of kleiner dan deze in werkelijkheid is. Overigens is een van de oorzaken van dit syndroom overmatig gebruik van drugs…
 

De oorzaken van Alice’s gedaanteverwisselingen zijn divers, maar geen enkele keer is er sprake van een pil. Wel drinkt ze uit een medicijnflesje en eet ze cake. Maar Slick haalt Alice uit de negentiende eeuw en plaatst haar stevig in de twintigste. Met ‘ the ones that mother gives you’ kan gehint worden op anti-conceptiemiddelen, of andersoortige medicatie die moeder aanreikt, maar niet hetzelfde effect heeft als drugs.
 

 

Mensen die lijden aan het 'Alice in Wonderland-syndroom' ervaren de werkelijkheid beurtelings als groter of kleiner dan deze in werkelijkheid is

 

In het tweede couplet komt het Witte Konijn uit de hoge hoed, waar het nummer ook naar vernoemd is. In het boek achtervolgt Alice het konijn vooral uit nieuwsgierigheid en dat lijkt ook hier de voornaamste drijfveer. Met de waterpijp rokende rups komen nog meer genotsmiddelen voor de dag. In het boek wijdt deze rups Alice in in de geheimen van paddestoelen, die je zowel groter als kleiner kunnen maken.
 

De ‘men on the chessboard’, ‘the White Knight’ en ‘the Red Queen’ zijn ook personages uit de Alice-boeken, zij het uit het vervolgdeel, Through the Looking-Glass and What Alice Found There. Toch past Slick ook hun rol aan ten behoeve van haar eigen tekst. In Alice’ Adventures komt de hartenkoningin uit het kaartspel voor, die voortdurend bevel geeft om mensen te onthoofden. In Through the Looking-Glass komt de ‘Red Queen’ voor. Slick noemt hier de tweede, associeert die met de eerste, maar zegt letterlijk dat ze ‘off with her head’ is, wat ook kan wijzen op dronkenschap, of ‘van de wereld zijn’.
 

De laatste regels hebben ook een dubbele bodem. ‘Remember what the Dormouse said,’ zingt Slick hier. Maar wat heeft de Dormouse dan gezegd? De Dormouse komt voor in hoofdstuk 7 en zegt daar van alles. Toch lijkt de tekstregel niet zo zeer naar dit hoofdstuk te verwijzen als naar hoofdstuk 11, waar de Mad Hatter wordt ondervraagd aan het hof. Hij kan zich niet herinneren wat de Dormouse heeft gezegd en dat leidt tot het dreigement dat hij gedood zal worden. Grace Slick legt de Dormouse echter wel iets in de mond: ‘Feed your head’ lijkt een oproep om het bewustzijn te verruimen. Daarmee wordt het laatste couplet in plaats van een waarschuwing vooral een pleidooi…